Gerrit Gielen

Ouder worden in een nieuwe tijd

Vergrijzing. We lezen er dagelijks over in de krant. Het begrip wordt geassocieerd met enorme problemen: overvolle bejaarden- en verzorgingshuizen, een onbetaalbare gezondheidszorg, dementie, aftakeling en ga zo maar door. Oud worden lijkt zo ongeveer het ergste wat een mens kan overkomen, en de vergrijzing is maatschappelijk gezien een ramp. Dit is de teneur van wat we lezen.

Iedereen wordt ouder. Met iedere seconde die verstrijkt worden we allemaal een beetje ouder. Het is een natuurlijk proces waaraan alle levende wezens onderworpen zijn. Hoe kan het zijn dat we een proces dat zo natuurlijk is met z’n allen zo zijn gaan verafschuwen? Is er iets mis met de natuur? Of is er iets mis met onszelf, onze manier van denken over ouder worden?

Hoe denken oude mensen zelf eigenlijk over die gevreesde oude dag? Uit onderzoek naar geluk versus leeftijd blijkt dat er sprake is van een U-vormige curve. Jonge en oude mensen zijn het gelukkigst. In het midden van je leven is de kans groter dat je ongelukkig bent dan in je jeugd of op je oude dag. Uit het onderzoek blijkt nota bene dat oude mensen zelfs nog iets gelukkiger zijn dan jonge mensen! ¹)

Hoe is dit mogelijk? Hoe kan het dat als oud worden kennelijk zoveel problemen met zich mee brengt, mensen zich doorgaans dan toch gelukkiger gaan voelen?
Laten we de levenscyclus van een mens eens vanuit een spiritueel perspectief bekijken.

De geboorte: het verlies van onszelf

Geboren worden is spiritueel gezien een duik in de materie. We verlaten het rijk van de ziel, een sfeer van geluk en vrede. De grenzen en beperkingen van tijd en ruimte, het gevoel van afgescheidenheid zoals wij dat hier ervaren, bestaan daar niet. Vrijheid is daar het sleutelwoord. Alles is er verfijnd, mooi en liefdevol; angst en lijden zijn afwezig.

Toch gaan we in op de uitnodiging van de Aarde en beginnen met iedere geboorte een langdurig proces van indaling in en verbinding met de fysieke sfeer. In oude boeken wordt de geboorte wel ‘de kluistering van de ziel’ genoemd. De ziel komt terecht in de harde sfeer van de materie met zijn starre wetten; alles is daar gescheiden van elkaar. De ziel voelt zich niet thuis in deze sfeer, hoort hier niet thuis en kan dan ook alleen overleven door zich regelmatig terug te trekken. Dit is wat wij slaap noemen, en deze is onmisbaar.

Natuurlijk is de geboorte een belangrijk moment, maar het proces van indaling is dan nog lang niet voorbij. Dit is pas het geval als we een jaar of veertig zijn. Rond die tijd is de duik in de materie op zijn dieptepunt. De afstand tot je oorsprong is dan het grootste.

Gedurende de kindertijd is de band met de oorspronkelijke zielesfeer nog sterk. Kinderen kunnen dan ook heel ongedwongen gelukkig zijn, helemaal opgaan in het moment en het leven als wonderlijk mooi ervaren. Genieten van het leven op een speelse ongedwongen manier is voor hen vanzelfsprekend. Jammer genoeg overheerst in onze samenleving een verwrongen mannelijke, zware opvatting van spiritualiteit waardoor we deze kwaliteiten niet als spiritueel herkennen: we zien ze niet als voorbeeld maar als tekenen van onvolwassenheid. Deze zware spirituele opvatting is niet afkomstig uit het oorspronkelijke christendom. In de Bijbel is daar nog een spoor van terug te vinden: “Laat de kinderen tot mij komen. Houd ze niet tegen, want juist voor kinderen is het Koninkrijk van God.”  ²)

De puberteit: omlaag zinken

Voordat de volwassenheid toeslaat is er een overgangsfase: de puberteit gevolgd door de adolescentie. Het bewustzijn daalt dieper af in de materiële sfeer, de afstand tot de lichte sfeer van de oorsprong wordt groter. Het natuurlijke, ongedwongen geluk en zelfvertrouwen uit de kindertijd raken verloren. Twijfels en angsten slaan toe; niets is vanzelfsprekend meer. Er ontstaat verzet en onzekerheid. Het verzet richt zich meestal tegen de omgeving: de ouders, de school, de maatschappij in zijn algemeenheid – ze worden vaak zeer kritisch bekeken. Onbewust krijgen zij de schuld van het verlies dat gevoeld wordt. Maar in wezen is het verzet gericht tegen de innerlijke ontwikkeling: het steeds dieper afdalen in de aardse sfeer en het verder los raken van de bron.

In de sfeer van de ziel is je eigen zijn en je plaats in het grote geheel een natuurlijk gegeven. Je weet en voelt daar wie je bent, wat je rol is in het grote geheel. Het weten dat zonder jou de kosmos niet compleet is, dat je een onmisbaar deel van het grote geheel bent, is daar vanzelfsprekend. In de puberteit raakt dit besef verloren en het gevolg is een identiteitscrisis. Die kan soms zo overweldigend zijn dat jonge mensen aan drugs en alcohol verslaafd raken en in sommige gevallen zelfs zelfmoord plegen. Dit alles gebeurt vaak vanuit een diep verlangen om het contact met de sfeer van de ziel weer te herstellen.

Maar verzet is gelukkig niet het enige kenmerk van deze periode. Het is ook een tijd waarin de waarde van het leven op Aarde ontdekt wordt. Juist in de puberteit zien we belangstelling voor natuur, muziek, literatuur en interessante ideeën opbloeien. De belangstelling voor de ander neemt toe: de eerste verliefdheid is er. Ook de eigen originaliteit wordt voor het eerst gevoeld. Iedere ziel is uniek en neemt zijn eigen zaadjes mee naar de aarde. Zaadjes die ontkiemen gedurende de kindertijd en in de puberteit boven de grond komen. Vaak ontstaan gedurende deze levensfase de originele ideeën en gevoelens, die gedurende de volwassenheid uitgroeien tot een definitieve vorm. Als alles goed verloopt, gaat het verlies van de kindertijd samen met een periode van herontdekking van wie je bent.

Die herontdekking zorgt ervoor dat het verzet op den duur wordt losgelaten en de stroom van het leven wordt gevolgd. Het belangrijkste wat je een mens in de periode van puberteit en adolescentie kunt geven is vertrouwen. Het vertrouwen dat er een weg en plaats is voor hem of haar in deze verwarde wereld, hoe anders je ook bent, hoe anders je je ook voelt. Het is juist dit anders zijn, dat de wereld nodig heeft.

Volwassen: het dieptepunt van ons leven.

De volwassenheid, het fysieke hoogtepunt van het leven, is spiritueel gezien het dieptepunt. De ‘afstand’ tot de sfeer van de ziel – tot onze eigen ziel – is dan het grootst. We zijn nu het verst verwijderd van onze spirituele natuur. De duik in de materiële sfeer heeft nu zijn dieptepunt bereikt. Gedurende deze periode is de mens dan ook het ongelukkigst in zijn leven.

De fysieke wereld met zijn wetten wordt nu vaak gezien als de enige realiteit. In deze periode draait het vaak om geld en bezit, maatschappelijk status en hard werken. De fixatie daarop zorgt ervoor dat een mens zichzelf nog verder vergeet.
De identificatie met de materiële sfeer is in de volwassenheid vaak zo sterk dat men gaat denken dat dit het enige is dat er bestaat, hier draait alles om. De traditionele spirituele opvattingen die er mogelijk zijn, in de vorm van de bekende godsdiensten, zijn vaak op angst en dogma gebaseerd. Ze geven een verwrongen beeld van spiritualiteit en doen vaak meer kwaad dan goed.

Het belangrijkste dat een volwassene te doen heeft is er voor zorgen dat de zaadjes die hij als ziel meebracht nu kunnen uitgroeien tot mooie bloemen. Hiervoor is het nodig dat hij trouw blijft aan zichzelf, en zich niet laat meesleuren door de druk en de regels van de maatschappij. Vaak lukt dit niet: de idealen uit de adolescentie en puberteit, de gevoelens uit de kindertijd – ze worden nu vaak als dom en naïef beschouwd. Ze passen immers niet bij wat de maatschappij lijkt te verwachten. De authentieke zielsuitingen die er nog zijn worden door de heersende moraal als egoïstisch, onverantwoordelijk of wereldvreemd bestempeld: doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg. We moeten in de maatschappelijke mal passen anders horen we er niet bij. Professoren vertellen ons dat we onze hersenen zijn, en die hersenen zijn een machine die slijt bij het ouder worden.³) Vandaar dat de volwassen mens niet gelukkig is: er wordt hem wijsgemaakt dat hij een machine is en hij wordt geacht zich te gedragen als een machine: 40 uur per week werken en drie weken per jaar op vakantie.

Ik weet nog dat ik voor het eerst naar de kleuterschool ging. Ik was somber. Als kleuter van vier zag ik het al helemaal voor me: jarenlang naar school en dan werken. Ik vroeg me af wanneer ik weer vrij zou zijn. Op het einde van de lagere school vroegen ze me tijdens een test wat ik later wilde worden, ik antwoordde: rentenier. Ik wilde gewoon weer vrij zijn, ik wilde niet dat een systeem bepaalde wat ik zou moeten doen.

Tijdens mijn volwassen leven lukte het me gelukkig een comfortabel baantje te vinden voor drie dagen in de week. Anderen vonden het maar vreemd: dat ik als volwassen man geen carrière maakte, maar liever door de natuur wandelde, boeken las en filosofeerde met vrienden.

Pas toen ik in de veertig was, besefte ik dat het ook anders kon. Ik maakte toen van mijn hobby (nadenken over levensvragen, het beoefenen van hypnotherapie) mijn werk. Ik liet mijn parttime baan op den duur los. Ik ontdekte dat ik vrij kon zijn, de dingen kon doen die ik leuk vond én daarmee in mijn levensonderhoud kon voorzien. De sleutel daartoe was zelfvertrouwen: het geloof dat ik vanuit mijn ziel iets unieks te geven had en dat de aarde mij daarvoor zou belonen. En met dat inzicht was voor mij de weg omhoog, de weg naar mezelf, weer begonnen.

Ouder worden: hoe het niet moet

Als we ouder worden, begint de weg omhoog weer, terug naar de ziel. We mogen gaan loslaten, het dieptepunt van onze duik in de materiële sfeer is voorbij. We gaan weer omhoog, keren terug naar de oorsprong. De natuurlijke beweging van het ouder worden is een groei naar het licht, naar de ziel toe. Vanuit spiritueel standpunt gezien word je dus meer in plaats van minder: wijsheid, zelfvertrouwen en levensgeluk nemen toe. De natuurlijk ouder wordende mens wordt er zich in sterke mate bewust van dat hij veel meer is dan zijn aardse ik. Hij realiseert zich dat zijn werkelijke zijn uitstijgt boven de rollen die hij heeft gespeeld in de materiële sfeer van de aarde. Hij begint weer te beseffen wie hij werkelijk is: een eeuwig wezen van levend licht.

Maar er is een probleem. We leven in een maatschappij waarin het geloof overheerst dat de fysieke werkelijkheid álles is, dat het daar allemaal om draait, en dat oud worden een slechte zaak is. Mensen zijn zich helemaal gaan identificeren met hun fysieke lichaam. Oud worden wordt geassocieerd met verlies en aftakeling, wordt gezien als een beweging in de richting van het niets. Hierdoor is er bij veel mensen sprake van verzet tegen de beweging van het oud worden. Dit verzet zorgt ervoor dat de natuurlijke beweging omhoog, naar de ziel, naar meer vreugde en licht, wordt onderbroken. Je verzetten tegen de beweging van het ouder worden werkt averechts en het werkt als een self-fulfilling prophecy: wat je vreest wordt waar omdat je het vreest. Het verzet zorgt ervoor dat het bewustzijn zich vastklampt aan de fysieke sfeer en het lichaam. Dit vastklampen, het zich afwenden van het eigen innerlijke licht, heeft een aantal tragische gevolgen voor de ouder wordende mens.

– Om te beginnen heeft het ouder wordende lichaam extra zielelicht nodig om gezond te blijven. Naarmate het bewustzijn zich tijdens de ouderdom weer meer verbindt met de wereld van de ziel, gaat de energie vanuit de spirituele wereld sterker doorstromen naar het lichaam. Het lichaam deelt als het ware in het licht en geluk dat in de sfeer van de ziel ontdekt wordt, en dit geeft het lichaam extra kracht en gezondheid. De kwaaltjes van de oude dag hebben er minder vat op.

Maar als het bewustzijn zich niet richt op dit licht, maar zich vastklampt aan het fysieke, moet het lichaam deze extra energie missen. Dit vergroot de kans op problemen met de gezondheid.

– In brede zin is de maatschappelijke functie van de ouder wordende mens het uistralen van spiritueel licht naar de samenleving toe. Oudere mensen kunnen door hun levenservaring en hun toenemende verbinding met de sfeer van de ziel de levens van jongere mensen positief beïnvloeden door hun wijsheid, inzicht en mededogen. Iedereen voelt bij oudere mensen van nature een bepaalde wijsheid en rust. Je kunt je echt gezien voelen door iemand die met geduld en aandacht naar je luistert. De positieve invloed van ouderen kan natuurlijk allerlei vormen aannemen: van een invloedrijke spirituele persoonlijkheid, tot een lieve wijze oma waartoe de hele familie zich wendt om raad. Maar er zijn ook schrijvers, kunstenaars en therapeuten die op zeer hoge leeftijd hele bijzondere dingen doen en anderen ongekend weten te inspireren. Oude mensen vormen de verbinding tussen de wereld van het tijdloze en de praktische wereld van alledag.

Een maatschappij waarin de waarde van de ouderdom niet wordt gezien is dan ook een maatschappij waarin het contact met het spirituele verloren is geraakt. We zien dan een volledig op hol geslagen samenleving: kijk om je heen.

– Ook voor de ouder wordende mens zelf is het tragisch als de natuurlijke plaats in de maatschappij niet wordt ingenomen. Er wordt dan géén plaats meer ingenomen; als oudere lijkt je rol uitgespeeld. Het gevolg is eenzaamheid en het leven in een kleine, saaie wereld. Juist op de leeftijd waarop een mens bij uitstek geschikt is voor geestelijk en spiritueel werk wordt hij uitgerangeerd. Ooit gehoord van een schrijver of kunstenaar die stopte op zijn vijfenzestigste? Denk eens in welke schitterende boeken en kunstwerken wij zouden missen als deze mensen zich ook aan de krankzinnige regel moesten houden van het stoppen met werken op je vijfenzestigste? Op dit moment ben ik de onlangs verschenen autobiografie aan het lezen van de in 1925 geboren Claude Lanzmann (maker van de beroemde film Shoah).⁴) Op iedere bladzijde word ik getroffen door de enorme eruditie, levenswijsheid en rijkdom van dit boek. Volgens de normen van onze samenleving had die man al meer dan 20 jaar lang niets moeten doen! Absurd. Oudere mensen worden klein gemaakt en maken zichzelf klein: aftakeling in psychisch en lichamelijk opzicht is het gevolg.

Ouder worden: zeven tips op weg naar het licht

Op een natuurlijk manier oud worden in onze samenleving, waarin zo negatief wordt gedacht over de ouderdom, vereist een ommezwaai in het denken. Hier enkele tips.

1) Vergeet alles wat de maatschappij zegt en denkt over het ouder worden, oude mensen en vergrijzing.

De maatschappelijke visie op het ouder worden is een niet spirituele. De mens wordt niet gezien als een bezield, spiritueel wezen, maar als een fysiek organisme dat geleidelijk aan steeds verder aftakelt. Maar dit klopt dus gewoon niet. Ieder mens die met een open hart en een open geest naar het leven kijkt, komt tot de ontdekking dat er meer is. Dat het leven een spirituele dimensie heeft, en dat die spirituele dimensie veel fundamenteler is dan de fysieke. Juist een ouder mens kan met die dimensie makkelijker contact maken, en er inspiratie en kracht uit putten.

2) Besef dat er niets verloren gaat

Niets en niemand raakt verloren in de nacht, alles van waarde blijft. Eén van de eerste ontdekkingen die we doen als we gestorven zijn en de andere zijde betreden, is dat alles er nog is. Alle mooie ervaringen, onze familieleden en de mensen die we lief hadden, de wereld van onze jeugd, de vrienden van vroeger – alles is er nog. En we kunnen er contact mee maken, het opnieuw beleven als we willen. Het is er allemaal daar – voor ons. Juist door mee te gaan met de stroom van het leven, met het oud worden, reiken we uit naar deze tijdloze wereld waar al het wezenlijke bewaard wordt. Als we durven los te laten, kunnen we dit innerlijke weten toelaten. Het is dit weten – het besef dat niets verloren gaat – dat rust en vrede schenkt.

3) Treed naar buiten. Oud zijn is de levensfase om je licht te laten stralen. Hiermee dien je de maatschappij en je medemens.

Jongere mensen begrijpen vaak niets van ouderen. Hoe kunnen die zo rustig, vredig en schijnbaar gelukkig zijn terwijl ze dagelijks geconfronteerd worden met aftakeling, terwijl de dood zo dicht bij is? Hoe kan iemand die kaal is gelukkig zijn? Het antwoord is dat ouderen over een innerlijk weten beschikken dat jongeren niet hebben. Een ouder mens is doorgaans getekend en gerijpt door levenservaringen die hem milder en bedachtzamer stemmen dan de gemiddelde jonge mens. Een ouder mens heeft vaker moeten loslaten en overgeven. Hieruit kan een innerlijk weten groeien dat rust en geluk brengt. Ouderen zouden de maatschappij en hun (jongere) medemensen een enorme dienst bewijzen als ze dit weten wat meer zouden uitspreken. Kijk eens eerlijk naar wat de wereld nodig heeft: nieuwe telefoons, snellere auto’s? Nee: wijsheid, rust en vrede. Is dat niet wat ouderen te geven hebben?

4) Ga de ideeën van anderen relativeren. Neem ze niet zo serieus.

Het leven is een spel. De mensen (lees: volwassenen) die er middenin zitten, gaan helemaal in het spel op, ze nemen hun rol heel serieus. Laat je niet teveel meeslepen door het spel, kijk ernaar van een afstandje, kijk er doorheen, en zie de spelers die hun rol spelen. Door de menselijke samenleving als een spel te zien, wordt het makkelijker de ideeën, normen en verwachtingen die daarin gelden, los te laten. Dit geeft je innerlijk de ruimte om nieuwe energieën en inzichten toe te laten, die horen bij een andere levensfase.

5) Vertrouw op het leven

Ouder worden is jezelf overgeven, je overgeven aan een natuurlijk proces.
Vertrouw op het leven. Vertrouw er op dat het leven je zal brengen wat bij je past. Let wel: past bij de persoon die je nu bent, niet bij de persoon die je was.
Door het verleden los te laten en je over te geven, kunnen hele nieuwe dingen op je pad komen, kun je nieuwe kanten van jezelf ontdekken. Een gevoel van leegte en verlies ontstaat door vast te houden aan het oude, door vast te houden aan iets dat niet meer bij je past. Vertrouw op het leven en laat los.

6) Vertrouw ook jezelf

Geloof eens werkelijk dat wijsheid met de jaren komt. Vertrouw op die wijsheid. Maak je niet kleiner dan je bent. De hele maatschappij probeert oude mensen al klein te maken, ga daar niet in mee. Laat jezelf zien. Wees niet bang je wijsheid te delen met anderen, wees niet bang je plaats in te nemen. Er zijn bijvoorbeeld veel oude mensen die contact met overleden familieleden voelen. Daar durven ze niet over te praten uit angst niet serieus genomen te worden. Wees niet bang, laat die angst los. Praat er openlijk over.

7) Identificeer je niet langer met je lichaam en de fysieke wereld, maar met je bewustzijn.

Jezelf identificeren met je ervaring in de fysieke wereld is leuk en interessant zolang het een spel is. Je gaat even helemaal in iets op, en dan laat je het weer los. Daardoor groeit je bewustzijn. Iedere ervaring is een verrijking. Als het jezelf identificeren met rollen in de fysieke wereld op natuurlijke wijze gebeurt, verloopt het volgens een bepaald ritme. Je voelt dan vanzelf aan wanneer het tijd is om een ervaring of rol los te laten en weer te beseffen wie je werkelijk bent. Dit hoort er te gebeuren als je ouder wordt.

Stel je voor dat je in een auto rijdt. Als je denkt dat je de auto bént, is het heel erg als er iets mis gaat met de auto. Als je beseft dat je de bestuurder bent, is het allemaal niet zo erg: je weet dat je de auto niet bent, dat je er gewoon uit kunt stappen.

Ga eens voor de spiegel staan en kijk er in. Kijk naar je gezicht: dat wordt ouder. Maar daarachter zit iets dat niet ouder wordt, dat tijdloos is: je bewustzijn. Voel dat. Door je te identificeren met je bewustzijn, en niet met je ouder wordende lichaam, ga je mee met de natuurlijke beweging van het ouder worden. Het contact met wie je echt bent, met de spirituele sfeer van de ziel, verdiept zich. Dit brengt innerlijke rijkdom en licht voort. Mensen die dit doen, stralen wijsheid en vrede uit.

De zegen van de vergrijzing

Vergrijzing is een zegen.
Om te beginnen zijn oudere mensen gelukkiger, dus vergrijzing betekent meer gelukkige mensen in onze samenleving, dus wordt de samenleving als geheel gelukkiger. Vergrijzing betekent ook het einde van een rampzalige bevolkingsexplosie die de ondergang van zoveel dieren en plantensoorten betekent. We zijn op weg naar een toekomst met minder mensen en dus meer ruimte voor de natuur, een toekomst met meer geluk en vrede.

Door de vergrijzing wordt het onmogelijk om ouderen te negeren en weg te stoppen. De vergrijzing dwingt de samenleving om ouderen hun natuurlijke plaats te laten innemen. Ook ouderen zelf worden gedwongen die plaats in te gaan nemen. Aan de waanzin dat mensen die spiritueel gezien hun meest vruchtbare leeftijd bereiken, niets meer mogen doen, komt een einde. Dit betekent dat ouderen zich niet langer zullen verbergen, maar hun licht laten stralen. Overal waar ze gaan, brengen ze wijsheid, vrede en rust. Ze zullen de op hol geslagen mensheid verbinden met de tijdloze werkelijkheid van de ziel en erkend worden om hun vanzelfsprekende wijsheid. Het resultaat zal een samenleving zijn die gebaseerd is op innerlijk weten en leven in harmonie met elkaar en de aarde, en niet langer op het najagen van uiterlijk succes en uitbuiting van onze planeet. Het zal ook een samenleving zijn waarin er minder angst is voor de dood en de ouderdom. Iedereen zal duidelijker beseffen dat dit de weg terug is naar het licht, naar onze oorsprong.

Op het moment dat ik dit schrijf ben ik 55 – maar ik voel me veel ouder. Ik heb me altijd al veel ouder gevoeld dan ik ben. Als kind werd ik soms al opa genoemd – en dat is heerlijk!!

© Gerrit Gielen

---

¹)  Helliwel, J.F., Putnam, R.D.(2004) The Social Context of Well-Being. Philisophical Transactions: Biological Sciences. Vol. 359, No. 1449, pp. 1435-1446

²) Markus 10:13-16

³) Dick Swaab, We zijn ons brein. ISBN 9789025435226

⁴) Claude Lanzmann, De Patagonische haas, ISBN 9789029575256

---